به گزارش خبرگزاري كتاب ايران (ايبنا)، هشتمين همايش چهره‌هاي ماندگار در مرکز همايش‌هاي بين‌المللي سازمان صدا و سيما برگزار شد. منتخبان اين همايش از ميان بزرگان رشته‌هايي از جمله پزشکي، دامپزشکي، مهندسي برق، عمران و مکانيک، جامعه‌شناسي، ادبيات، رياضيات، تاريخ، موسيقي، سينما، خوشنويسي، کتابداري، معماري، فلسفه و ژنتيک برگزيده شده‌اند. اين همايش به همت ستاد چهره‌هاي ماندگار و چهار دانشگاه بزرگ تهران، صنعتي شريف، امير کبير و شهيد بهشتي برگزار مي‌شود.

دكتر رضا شعباني، متولد سال 1317 خورشيدي را بايد برجسته‌ترين متخصص تاريخ ايران در روزگار افشاريه دانست. او دكتراي تاريخ را از دانشگاه سوربن پاريس دريافت داشت و سپس به مدت پنج سال در دانشگاه كمبريج انگلستان به تدريس تاريخ سرگرم شد. از مشاغل علمي او، افزون بر 24 چهار سال تدريس در دانشگاه‌هاي كشور، مي‌توان به مديريت گروه تاريخ دانشگاه‌هاي علوم و تحقيقات و دانشگاه شهيد بهشتي و نيز گروه تاريخ مركز نحقيقات فارسي ايران و پاكستان، در اسلام آباد، اشاره كرد.

دكتر شعباني در ساليان پُربار زندگي، موفق به نگارش بيش از 200 مقاله به زبان‌هاي فارسي، فرانسوي و انگليسي و تاليف بيش از 20 عنوان كتاب شده است. اغلب آثار دانشورانه او متمركز بر تاريخ افشاريه است. تاليفات دكتر شعباني را مي‌توان به پنج دسته تقسيم كرد: تصحيح متون، پژوهش‌هاي تاريخي درباره سلسله‌هاي افشاريه و زنديه، تاريخ ايران باستان و تاريخ عمومي ايران، تك‌نگاري‌ها و مجموعه مقالات و موضوعات پراكنده.

تصحيح متون با تاريخ نادرشاهي
دكتر شعباني در سال 1349 «تاريخ نادرشاهي» تاليف محمد شفيع وارد را تصحيح و به دستياري بنياد فرهنگ ايران منتشر كرد. اين كتاب از منابع دست اول و مهم براي دوره كوتاه سلطنت خاندان افشار، به ويژه حوادث مربوط به يورش نادر به هندوستان، است. مصحح پيشگفتاري مفصل به ابتداي كتاب افزوده و شرح جامعي درباره سودمندي اثر محمد شفيع آورده است.

دكتر شعباني چند سال بعد متن «حديث نادرشاهي، احوال نادرشاه» را تصحيح و در اختيار محققان تاريخ ايران قرار داد (1356 ـ انتشارات دانشگاه ملي سابق). اين اثر كه نوشته مورخي گمنام است، دربردارنده آگاهي‌هاي درخور توجهي درباره نادرشاه افشار و دوران پُرتلاطم پادشاهي اوست. تعليقات و حواشي مصحح، بر ارزش و اهميت اثر افزوده است.

از ديگر تصحيحات او مي‌توان به كتاب «اسئله و اجوبه رشيدي» تاليف خواجه رشيدالدين فضل‌الله همداني، وزير، مورخ و دانشمند نامدار ايران در سده هشتم اشاره كرد. اين اثر را كه مركز تحقيقات فارسي ايران و پاكستان در سال 1371 منتشر كرده، از روي نسخه خطي كتابخانه گنج بخش ويرايش شده است و شامل 25 سوال در موضوعات مختلف، از جمله عقل و علم، باغ، زراعت، نيكي و بدي و ...، است كه افراد مختلف از خواجه رشيدالدين پرسيده‌اند و او پاسخ داده است.

پژوهش‌هاي تاريخي درباره سلسله‌هاي افشاريه و زنديه
شناخت و آگاهي علمي دكتر رضا شعباني درباره تاريخ ايران در عصر افشاريه، در ميان استادان و تاريخ‌نگاران ايراني و خارجي نمونه‌وار و كم‌مانند است. بي‌گمان او در اين زمينه متخصصي برجسته است. تنها فهرستي از تاليفاتي كه او درباره دوره كوتاه اما بسيار مهم افشاريه پديد آورده است، نشان از تلاش و كوشش بي‌وقفه او براي روشن ساختن ابهامات و مسايل اجتماعي، سياسي و اقتصادي ايران در روزگار جهانگشاي افشار و حوادث پس از او، دارد.

دكتر شعباني در سال 1373 اثر مهم خود «تاريخ اجتماعي ايران در عصر افشاريه» را در دو جلد منتشر كرد. او در اين كتاب كوشيده است كه سرگذشت مردم ايران را در زمان چيرگي افشاريه با دقت و باريك‌بيني بسيار و با استناد به اسناد و متن‌هاي تاريخي تشريح كند. اين سرگذشت تاريخي، شامل مناسبات اجتماعي، اقتصادي، سياسي و ديواني ايران است.

كتاب «گمنامان نامي ايران در عصر افشاريه» نيز اثر ديگري از دكتر شعباني است كه ساليان پيش ضميمه مجله «بررسي‌هاي تاريخي» چاپ شده است. هدف نويسنده از تاليف اين اثر، زنده نگه داشتن نام مردان دلير و شجاعي است كه در دوره حكومت نادر مي‌زيسته‌اند و در جريانات سياسي و تحولات آن روزگار، دست داشته‌اند. از رهگذر مندرجات اين كتاب مي‌توان به نكات مهمي درباره تاريخ افشاريه رسيد.

«تاريخ ايران در عصر افشاريه» (انتشارات سخن ـ 1388) نيز مروري بر چگونگي گذران مردم و حوادث سهمگين دوره‌اي از تاريخ ايران است كه در آن نادر پا به عرصه تاريخ نهاد و پس از كشته شدنش، قلمرو او به دست بازماندگانش افتاد. «مختصر تاريخ ايران در دوره‌هاي افشاريه و زنديه» (انتشارات سخن ـ 1378) نيز از ديگر آثار دكتر شعباني است.

اين كتاب در پنج فصل تاليف شده است. تاريخ سياسي افشاريه، تاريخ سياسي زنديه، نظام اداري و حكومتي ايران در دوره‌هاي افشاريه و زنديه، نظام اقتصادي ايران در دوره‌هاي افشاريه و زنديه، مناسبات خارجي ايران در ادوار افشاريه و زنديه، عنوان فصل‌هاي پنجگانه كتاب است. كتاب درسي «تاريخ تحولات سياسي و اجتماعي ايران در دوره‌هاي افشاريه و زنديه» (انتشارات سمت ـ 1377) نيز بررسي احوال نادرشاه و بازماندگان او، اقتدار طايفه زند و روابط خارجي ايران در آن ادوار و ديگر مسايلي است كه به روزگار دولت‌هاي افشاريه و زنديه بازمي‌گردد.

تاريخ ايران باستان و تاريخ عمومي ايران
از ميان آثار دكتر شعباني درباره گذشته باستاني و تاريخ عمومي ايران، دو كتاب يادكردني است، نخست كتاب «مروري كوتاه بر تاريخ ايران، از آغاز عصر مادها تا پايان دوران قاجاريه» (انتشارات سخن ـ 1387) است كه خواننده را در جريان سرفصل‌هاي عمده تاريخ ايران قرار مي‌دهد و تصويري راهگشا درباره پيشينه تاريخي ايران و دودمان‌هاي حكومت‌گر به دست مي‌دهد.

كتاب درسي «كليات تاريخ ايران» (انتشارات دانشگاه پيام نور ـ 1382) نيز كه با همكاري شهناز سلطان‌زاده فراهم آمده، براي دانشجويان خارجي رشته زبان و ادبيات فارسي تاليف شده است.

تك‌نگاري‌ها و مجموعه مقالات
منظور از تك‌نگاري‌ها، كتاب‌هايي است كه دكتر رضا شعباني درباره شخصيت‌هاي برجسته و نام‌آور تاريخ ايران و اغلب براي آشنايي جوانان و علاقه‌مندان غيرمتخصص تاريخ ايران نوشته است. اين كتاب‌ها را دفتر پژهش‌هاي فرهنگي در شمار سلسله كتاب‌هاي « از ايران چه مي‌دانم؟» منتشر كرده است.

كتاب «نادرشاه افشار» (1381) از شمار اين دست كتاب‌هاست كه با فصل‌بندي مناسب و آوردن مسايل و موضوعاتي كه خواننده را با حوادث تاريخ ايران آشنا مي‌كند، تصويري روشن از تاريخ آن روزگاران به‌دست مي‌دهد و عوامل اوج‌گيري و سپس سقوط خاندان افشار را پي مي‌گيرد.

«كوروش كبير» (1381) آگاهي‌هاي لازم و منسجمي درباره بنيانگذار دولت هخامنشي در دسترس دوستداران تاريخ ايران و جوانان علاقه‌مند قرار مي‌دهد. اين كتاب در 6 فصل كوتاه و خواندني تهيه شده است و به حوادث دوره فرمانروايي كوروش هخامنشي مي‌پردازد.

«داريوش بزرگ» (1382) نيز در شمار تك‌‌نگاري‌هاي دكتر شعباني است. اين كتاب شامل پنج فصل است. مقدمات به قدرت رسيدن داريوش، از ميان برداشتن موانع و رسيدن به پادشاهي، گسترش شاهنشاهي داريوش، دوران امنيت و توسعه، كشورداري داريوش. كتاب «كريم خان زند» (1385) نيز، همان‌گونه كه از نام آن برمي‌آيد، درباره مؤسس دولت زنديه و حوادث روزگار اوست.

مجموعه مقالات دكتر شعباني نيز كه شامل مقالات تاريخي اعم از مقالات چاپ شده و چاپ نشده اوست، توسط نشر پانيذ و با همكاري برخي از دانشجويان علاقه‌مند به وي منتشر شده است. اين مجموعه كه «گزارش زندگي» (1384) نام دارد، دربردارنده مقالاتي است كه عنوان برخي از آن‌ها چنين است: اخلاق برتر كوروش، شورش دهلي در زمان نادر شاه، واقعه كشف حجاب، سياست مذهبي نادرشاه، ما و جهاني شدن، هديه ايرانيان به تمدن جهان.

موضوعات پراكنده و كتاب «ايرانيان و هويت ملي
كتاب «ايرانيان و هويت ملي» (از انتشارات سازمان پژوهشگاه و انديشه اسلامي)، از آثار مهم دكتر شعباني است. به همين گونه بايد از كتاب «مباني تاريخ اجتماعي ايران» (چاپ سوم 1382) ياد كرد كه در پنج بخش تهيه شده و به خصوصيات عمومي جامعه ايران پيش از تاريخ، حضور در تاريخ، شكل‌پذيري تاريخي اجتماعات ايران، مقاومت‌هاي ملي و خصوصيات فرهنگ و تمدن ايران مي‌پردازد. كتاب «آداب و رسوم نوروز» (مركز مطالعات ايراني و بين‌المللي ـ1376 ) نيز اثر آگاهي‌بخش ديگري از دكتر رضا شعباني است.

نویسنده: آناهيد خزير
منبع: خبرگزاری کتاب ايران (IBNA)