عمده حوادث این شهر مذهبی در آستانه پیروزی انقلاب عبارتند از: راهپیمایی‏ها، اعتصاب علما در حرم مطهر و حرکت کاروان استقبال از امام(ره) و... 

برخی از حوادث و جریان‏های شهر مشهد در بهمن ماه 1357 که در مطبوعات محلی و حافظه انقلابیون ثبت شده در ادامه آورده می شوند.

 1 بهمن

به دنبال اعلامیه اول ربیع‌الاول که از سوی جامعه روحانیت مبارز مشهد منتشر شد. امضاءکنندگان اعلامیه و گروهی دیگر از صبح چهارشنبه 1 بهمن‌ماه 57 تحصن خود را در صحن امام آغاز کردند. اهداف این تحصن بدین قرار بود: اعتراض به ایجاد موانع در راه بازگشت امام خمینی(ره)، اعتراض به کشتار بی‌رحمانه جمعه تهران، و نیز آگاهی بخشیدن بیشتر به جامعه.(1)

• کاروان استقبال از امام خمینی(ره)

به دستور و با هماهنگی آیت‌الله شیرازی، جهت استقبال هر چه باشکوه‌تر از نایب‏الامام خمینی(ره) گروه‌های مختلفی از علما اعلام و فضلای حوزه علمیه، آیت‌الله‌زادگان شیرازی و نمایندگان سایر طبقات خراسان به تهران اعزام می‌گردند. معلمان مشهد هم جهت استقبال از امام خمینی(ره) اوایل بهمن ماه به صورت کاروانی منسجم رهسپار تهران می‌شوند. اکبر صابری‏فر(2) در مرور خاطراتش درباره برنامه‌های استقبال از رهبر، چنین می‏گوید:

«با معلمان صحبت کردیم که عده‌ای برای استقبال به تهران برویم. اعلام شده بود که امام(ره) روز دوم بهمن وارد ایران می‌شوند. ما 48 ساعت قبل، سه تا اتوبوس کرایه کردیم. روزی 1000 تومان کرایه آن می‌شد. پولش را هم خودمان جمع کردیم. سه تا اتوبوس از معلمین سوار شدند. آقای مرعشی هم با یک سواری آمدند. شهید صبوری هم با ماشین استیشن روس مسؤول گروه پزشکی ما بود. دو تا تکنسین پزشکی نیز همراه ما بودند عده‌ای از بازاریان هم با ما آمده بودند. مهم‌ترین‏شان آقای حکیم‌زاده بود. اتوبوس‌ها راه افتادند. عده‌ای از معلم‌های نیشابوری همراه ما بودند اهالی نیشابور گفته بودند شام مهمان ما هستید. شب را در مسجد جامع نیشابور ماندیم. حلیم نیشابوری پخته بودند. عده‌ای از نیشابوریان هم به ما پیوستند. صبح زود از نیشابور راه افتادیم. ناهار مهمان شاهرودی‌ها بودیم. روش این بود هر جا می‌رسیدیم مثلاً یکی دو کیلومتر مانده به محل دعوت، پیاده می‌شدیم مقدار زیادی هم پلاکارد و پرچم با خودمان برده بودیم؛ و راهپیمایی می‌کردیم. بعد ناهار راه افتادیم. بین راه خبر رسید که امام نمی‌آید. فرودگاه بسته شده و آمدن امام به تاخیر افتاده است. نمی‌دانستیم چکار کنیم. حالا حدود 200 نفر شده بودیم. خدایا کجا جا پیدا کنیم؟ چه کار کنیم؟ رسیدیم دروازه تهران. دیدیم یک عده‌ای دست بلند کردند؛ شما که هستید؟ کجا می‌روید؟ گفتیم ما معلمین مشهدیم. برای استقبال امام آمده‌ایم. گفتند مهمان ما هستید. آن قدر خوشحال شدیم که اشک به چشمانمان آمده بود. گفتند پشت ماشین ما بیایید. ما را بردند مسجد لرزاده. همان مسجدی که قبلاً آقای فلسفی امام جماعت بود. مسجد قدیمی‌ای بود. با ضربی‌ها و پایه‌های قدیمی. مسجد حداقل مال 100 سال پیش بود. اهالی محل آمدند گفتند اگر می‌خواهید حمام بروید حمام عمومی اینجا هست. از حمام که آمدیم دیدیم در خانه‌ها باز است. می‌گویند، اگر می‌خواهید به خانه‌هایتان تلفن بزنید، بفرمایید. شام هر چه می‌خواهید، بگویید. چند روزی که ما آنجا بودیم نوع غذا را از ما می‌پرسیدند. قیمه، قورمه سبزی، بادمجان، صبحانه کامل! ما آنجا بودیم. روزها می‌رفتیم بازدید داخل شهر. چند تا مرکز ساواک را مردم گرفته بودند. در خیابان امام خمینی(ره). آن زمان خیابان الیزابت نام داشت. این مرکز ساواک خیلی دیدنی بود. یک خانه معمولی! حاشیه خیابان که هیچ کس گمان نمی‌برد که مرکز ساواک باشد. نه تابلویی داشت نه علامتی. زیرزمینی‌ای داشت؛ که شکنجهگاه بود. دو، سه تا اتاق بود که تا سقف کاشی بود. می‌گفتند مرکز شکنجه دختران و زنان بوده است. داخل اتاق ظرف بزرگی بود که تا نصفه آن پر از ناخن بود، ناخن زنانه. به سقف نگاه می‌کردی قطرات خون بردر و دیوار پاشیده بود.

روزها راهپیمایی می‌کردیم. یک روز در میدان شهیاد (میدان آزادی فعلی)، تمام پلاکاردهایی را که از مشهد برده بودیم همراه داشتیم، تهرانی‌ها پشت سر ما حرکت می‌کردند؛ و شاید دو، سه هزار تا زن هم پشت سر ما بودند. شعار ما این بود که «اگر امام فردا نیاد، مسلسل از مشهد میاد». شنیدم که مردم می‌گفتند چقدر زن از مشهد آمده است! ما حتی یک زن همراه نبرده بودیم. همه چیز خودجوش بود! دو سه روز می‌رفتیم دانشگاه، آنجا، سخنرانی بود. استادان تهران و انقلابیون تهران سخنرانی می‌کردند. یک روز رستورانی که صاحب آن یک ارمنی بود، ناهار رایگان توزیع می‌کرد. عجیب بود، ارمنی بود و این گونه تحت تاثیرانقلاب قرار گرفته بود. روزی که اعلام شد فردا امام می‌آید صبح، بعد از نماز به مسیر فرودگاه تا بهشت زهرا رفتیم. وسط خیابان را گل گذاشته بودند. همه این مسیر 30 کیلومتری راگل گذاشته بودند. ما به عنوان مامور انتظامات، می‌باید حاشیه خیابان می‌ایستادیم و نمی‌گذاشتیم مردم شلوغ کنند که البته وقتی امام آمد حریف نشدیم؛ و مردم به سمت ماشین هجوم آودند. آن روز جوانها 30 کیلومتر به دنبال امام دویدند. بعد از آن که سخنرانی امام انجام شد. ما به سمت مشهد راه افتادیم.»

2 بهمن

• اطلاعیه جامعه‌ی مرغداران مشهد(3)

«همشهریان گرامی به برکت خبر بازگشت موفقیت‌آمیز رهبر انقلاب اجتماعی ایران نایب‌الامام خمینی تصمیم گرفتیم به مدت ده روز، کیلوئی 10 ریال، از قیمت مرغ و تخم‌مرغ کاهش دهیم. بنابراین تا روز دوازدهم بهمن 1357 نرخ مصرف‌کننده، گوشت مرغ کیلوئی 135 ریال و تخم‌مرغ 90 ریال خواهد بود.»

2 بهمن

به دنبال تظاهرات هر روزه صبح و عصر در مشهد در تاریخ دوم بهمن‌ماه مقارن ساعت 5/4 بعدازظهر راه‌پیمایی‌هایی انجام شد. راهپیمایان که تعداد آنها به حدود سه هزار نفر می‌رسید مقابل دروازه طلایی به اقامه نماز جماعت ایستادند گروه دیگری از دانشجویان دختر و پسر نیز که از دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه فردوسی به راه‌پیمایی پرداخته بودند به جمع آن‌ها پیوستند. تظاهرکنندگان به جلو بیمارستان امام رضا(ع) رفتند و پس از اعلام همدردی با بیماران و پزشکان و کارکنان بیمارستان به هم مسلکان خود پیوستند.

3 بهمن

از ساعت 10 بامداد روز سه شنبه 3 بهمن اجتماع بزرگی از کارمندان، کارگران و سایر طبقات مردم شهر مشهد در تالار بزرگ شهرداری و سایر سالن‌های عمومی این اداره برگزار شد. از نکات قابل توجه در این اجتماع حضور اعضای انجمن شهر و شهردار بود. ابتدا آیاتی چند از کلام‏الله مجید قرائت شد و پس از آن قسمتی از پیام حضرت آیت‏الله‏العظمی خمینی(ره) در اجتماع دانشجویان خارج از کشور قرائت گردید. پس از آن یکی از روحانیون پیرامون انقلاب عظیم ملت ایران سخن گفت. آنگاه آقای حجه‏الاسلام حاج شیخ‏هادی خامنه‌ای تحت عنوان «جمهوری اسلامی و رهبری» به مدت یک ساعت سخنانی ایراد نمودند. خبرنگار خراسان گزارش داد این مراسم به مدت سه روز در شهرداری مشهد برگزار خواهد شد و سخنران روز 4 بهمن حجه‏الاسلام‏هاشمی‏نژاد و سخنران روز پنج شنبه 5 دی نیز آقای فرزانه اعلام شد. در همین زمان تالار و سالن‌های شهرداری مشهد با شعارها و پلاکاردهای مذهبی و سیاسی تزئین شده بود.(4)
 

11 بهمن
جامعه روحانیت مشهد در آستانه ورود امام خمینی(ره) از پاریس به ایران به خاطر ممانعت دولت بختیار از بازگشت امام خمینی(ره) دست به تحصن در حرم مطهر زدند و در 11 بهمن 1357 بیانیه خود درباره ادامه اعتصاب را منتشر کردند. در این بیانیه آمده است:

«بسم الله الرحمن الرحیم
مردم شریف خراسان،
همان گونه که اطلاع دارید حکومت دست نشانده بختیار که عامل اجرای یک توطئه علیه جنبش اسلامی ملت ایران است درصدد برآمد تا از ورود حضرت آیت‏الله‏العظمی نایب‏الامام خمینی به کشور جلوگیری کرده و نگذارد در این لحظات حساس و حیاتی رهبر انقلاب ملت در میان مردم خود باشد. این عمل خائنانه با خشم و نفرت و اعتراض عمومی روبرو گردید به دنبال این موضع‏گیری شیطانی و حساب شده بود که تعدادی از علماء مبارز و مسئول در مسجد دانشگاه تهران و به دنبال آن تعدادی از علماء متعهد قم در مسجد اعظم تحصن اختیار کرده تا توطئه‌ای که علیه ملت ایران است افشا نمایند. طبیعی است که با انتشار خبر تحصن آنان همه قشرهای مبارز ملت در کنار آن‌ها قرار گرفته و هماهنگ و هم صدا با هم قاطعانه اعلام کردند که اعتصاب خویش را تا تشریف فرمایی بزرگ مرجعمان ادامه خواهیم داد. جامعه روحانیت مبارز مشهد به خاطر همین هدف مقدس تحصن خود را در صحن امام خمینی در کنار حرم امن امام هشتم(ع) آغاز کردند. بدیهی است که این تحصن تا ورود رهبر بزرگ انقلاب ایران به کشور ادامه خواهد داشت.»

این بیانیه را عزالدین الحسینی الزنجانی، جواد تهرانی، علی فلسفی، حسنعلی مروارید، محمد مهدی نوقانی، سید عبدالکریم‏هاشمی نژاد و عباس واعظ طبسی امضاء کردند.(5)
به دنبال انتشار اعلامیه گروه کثیری از روحانیون مشهد تحصن خود را در صحن امام آغاز کردند و محل تحصن تالار تشریفات و دارالزهد مبارکه بود. از همان آغاز صبح به تدریج نمایندگان مختلف مردم به متحصنین پیوستند و گروه بیشتری همبستگی خود را با تحصن اعلام نمودند. از سوی قشرهای مختلف جوامع مختلف و اصناف مشهد به تدریج گروه‌های مختلفی به عنوان نماینده همراه با دسته گل‌ها و شعارها و پلاکاردهایی وارد صحن امام خمینی(ره) شده و همبستگی خود را با متحصنین اعلام داشتند. دانشگاهیان برای شرکت در تحصن جامعه روحانیت به طور دسته جمعی با نظم خاصی از باشگاه دانشگاه به طرف حرم حرکت کردند و پس از رسیدن به محل تحصن یکی از اساتید دانشکده الهیات دانشگاه مشهد ضمن اعلام همبستگی با متحصنین پیرامون جنایات رژیم و مسائل مربوط سخنرانی ایراد کرد و ساعت 2 بعد از ظهر حجت الاسلام‏هاشمی نژاد برای حضار به سخنرانی پرداخت که البته کوتاه بود ولی در مورد هدف حکومت اسلامی، تغییرات بنیانی در امور اقتصادی، فرهنگی سیاسی و هچنین لزوم آگاهی بخشی به مردم و خنثی کردن تکنیک‌های عقب نشینانه رژیم و بالاخره معدوم و مطرود اعلام کردن دولت فعلی مباحثی مطرح کرد. آیت‏الله‏العظمی شیرازی نیز پس از اقامه نماز مغرب و عشاء دقایقی در میان متحصنین گذراند و پس از تماس با پاریس توسط حجه‏الاسلام‏هاشمی‏نژاد اعلام داشت: «بنابر آخرین خبر آیت‏الله خمینی(ره) ساعت 5/1 بامداد صبح پنج شنبه به سوی تهران پرواز می‌کند و پس از مذاکره با سایر روحانیون متحصن قرار شد تا ورود معظم له به فرودگاه مهرآباد تحصن ادامه خواهد داشت.»(6)

12 بهمن
• کارکنان مهمان‏سرای آستان قدس رضوی در پیامی ورود امام خمینی(ره) تبریک گفتند.

«مراجعت زعیم عالیقدر اسلام حضرت آیت‏الله‏العظمی نایب‏الامام خمینی سلمه‏الله تعالی را به وطن از صمیم قلب تبریک و تهنیت عرض نموده موفقیت روزافزون اسلام و اسلامیان را در جوار حضرت امام رضا(ع) از خداوند متعال آرزومندیم».(7)

12 بهمن

• اعتراض و نارضایتی شدید مردم مشهد به علت عدم پخش مستقیم مراسم ورود امام خمینی(ره)(8)

 در ساعت 9 و 45 دقیقه صبح روز 5 شنبه 12 بهمن ماه 57 بیش از دویست تلویزیون در مشهد خرد شد. زیرا با خبر ورود امام خمینی(ره)، مردم مشهد با شور و اشتیاق بی‌نظیری به تماشای تلویزیون نشسته بودند تا گزارش لحظه به لحظه ورود امام خویش را به ایران ببینند. پس از نمایش قسمتی از گزارش ورود رهبر تلویزیون اعلام کرد که به دلائلی نمی‌تواند نمایش مستقیم ورود ایشان را ادامه دهد. در همین لحظه (ساعت 45/ 9 صبح) حدود دو ثانیه سرود شاهنشاهی نواخته شد و تصویر شاه پخش گردید که بلافاصله تصویر امام خمینی(ره) جایگزین آن شد.

کمی پس از این لحظه تلفن‌های مکرری به روزنامه خراسان شد که همگی اعلام داشتند در همان لحظات اول پخش سرود شاهنشاهی تلویزیون‌های خود را شکسته‌اند.

12 بهمن

اتحادیه و شرکت تعاونی نانوایان مشهد نیز طی اطلاعیه‌ای خوشحالی خویش را از ورود رهبر بدین گونه اعلام داشتند:

«با خوشحالی فراوان مقدم مبارک پیشوای شیعیان جهان آیت‌الله خمینی را به ایران تبریک و تهنیت عرض نموده و از خداوند مسئلت می‌نمائیم که هر چه زودتر عدل و مساوات و برادری در کشور عزیزمان حکمفرما شود و مردم متدین ایران از آسایش رفاه برخوردار گردند.»

13بهمن
• پایان تحصن علمای مشهد

 از ساعت 10 صبح روز 13 بهمن 1357 تحصن علمای مشهد پایان یافت و بیانیه پایانی تحصن نیز قرائت شد که علماء متحصن در صحن امام خمینی(ره) اعلام کردند:

«بسم الله الرحمن الرحیم
مردم غیور و مبارز ایران،
 اکنون که حکومت غاصب و دست نشانده بختیار در برابر طوفان خشم و اعتراضات مردم مسلمان ما به زانو درآمده و عقب نشینی کرد و به ناچار موانع و مشکلاتی را که در راه ورود حضرت آیت‏الله امام خمینی به کشور به وجود آورده بود از میان برداشت و این آرزوی دیرین مردم مسلمان انجام گرفت و هدف مقدسی که به خاطر آن تحصن نموده بودیم به خواست خداوند متعال برآورده گردید، از این نظر، پایان تحصن را با موفقیت اعلام می‌کنیم.»

در این بیانیه همچنین اعلام شد از کارکنان محترم اداره آستان قدس رضوی که امکانات صحن مطهر را برای تحصن بی‏دریغ در اختیار ما قرار داده و تسهیلات ممکن را در این به راه به عمل آورده‌اند و همچنین از سایر برادرانی که در این راه به نوعی ما را یاری دادند، تشکر شد و خواستار توفیقات بیشتر آن‌ها از قادر متعال شدند.(9)

• تظاهرات بر ضد دولت بختیار در مشهد

به دنبال ورود امام خمینی(ره) به ایران تمام شهرها به ویژه مرکز استان خراسان یکپارچه شور و شوق شده بود. مردم از اقشار مختلف ضمن محکوم‌کردن دولت بختیار خواستار استعفای وی و تشکیل شورای انقلاب اسلامی گردیدند. تظاهرات با شعارهای خوش‌آمد به رهبر انقلاب اسلامی ادامه یافت و تا ساعتی از ظهر گذشته به طول انجامید.

15 بهمن
●تلگراف از مشهد مقدس به پاریس(10)

«حضرت ژیسکار دستن، رئیس‌جمهور فرانسه،
ملت مبارز و مجاهد ایران از میهمان نوازی آن حضرت و ملت فرانسه که از مرجع عالیقدر جهان تشیع امام خمینی(ره) مبذول داشته‌اید کمال تشکر و سپاسگزاری را داریم.
ایران ـ مشهد مقدس ـ صنف قماش فروش.»

17 بهمن
شهردار مشهد، چوبک، در 17 بهمن 1357 پیام تبریک برای ورود امام خمینی(ره) به تهران مخابره کرد.

«بازگشت زعمیم عالیقدر و مبارز توانا حضرت آیت‏الله‏العظمی امام خمینی را به میهن از صمیم قلب به هم‏وطنان عزیز تبریک و تهنیت عرض نموده و موفقیت آن پیشوای بزرگ و فداکار را از خدای متعال مسئلت دارم».(11)

18بهمن
• راهپیمایی مردم مشهد به پشتیبانی از دولت موقت

روز 18 بهمن بیش از یک میلیون نفر از مردم مشهد با شرکت در راهپیمایی از دولت بازرگان پشتیبانی کردند. روی تابلوهای بزرگ نوشته شده بود:
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید اطاعت کنید خدا و رسولش را و از میان خودتان آن کس را که در تصرف امور الهی شایسته‌تر است.»(12)
 

19بهمن
● در مشهد 5/1 میلیون نفر از دولت بازرگان پشتیبانی کردند(13)

در تاریخ 19 بهمن‌ماه 57 فریادهای قهرمانانه و مستحکم بیش از یک میلیون نفر راهپیمایان مشهد، روستاهای حومه و نمایندگان شهرستان‌هایی چون قوچان، تربت حیدریه، نیشابور و غیره در فضا پیچید؛ با این مضمون که ما انتخاب مهندس بازرگان را تأیید می‌کنیم. در صفوف تظاهرکنندگان بیش از 150 تابلو مربوط به مؤسسات و ادارات مختلف دولتی و خصوصی به چشم می‌خورد.

21 بهمن
• انتشار پیام تبریک انجمن شهر مشهد در روز 21 بهمن 1357 به مناسبت ورود امام خمینی(ره):

«انجمن شهر مشهد مقدم پیشوای عزیز و رهبر عالی‏قدر حضرت آیت‏الله‏العظمی امام خمینی را به خاک وطن گرامی داشته و به کلیه هموطنان ارجمند تبریک و تهنیت عرض نموده، توفیق معظم‌له را در به ثمر رساندن اهداف عالیه مکتب مقدس اسلام از خداوند بزرگ آرزو می‌نماید».(14)

21 بهمن
● مراسم بزرگداشت دکتر علی شریعتی(15)

ساعت 5/8 بامداد روز شنبه 21 بهمن‌ماه 57 به مناسبت بزرگداشت شادروان دکتر علی شریعتی مراسمی در سالن دادگستری استان خراسان برگزار شد. بیش از سه هزار نفر در این مراسم شرکت داشتند. در پایان مراسم شرکت‌کنندگان از نمایشگاه عکس و طرح‌های مربوط به دکتر علی شریعتی و جزوات و کتاب بازدید به عمل آوردند.

28 بهمن

• اتابکی، قائم مقام آستان قدس رضوی، در 28 بهمن تلگراف تبریکی برای امام خمینی(ره) ارسال و اعلام نمودند.

«اکنون که نهضت اصیل مذهبی و ملی ایران به زعامت داهیانه آن مرجع آگاه به پیروزی‌های بزرگ نائل شده است، برای ما کارکنان شاغل و بازنشسته بارگاه ملائک پاسبان حضرت ثامن‏الائمه(ع)، که با بهره‏وری از فیوضات مجاورت آن امام همام خوشبختانه از نخستین گروه‌های اعتصاب‏کننده علیه رژیم طاغوتی منکوب بوده‌ایم، مایه افتخاراست که همگام با تمامی اقشار ملت قهرمان ایران دستاوردهای نهضت را ارج نهاده و به مبارزین، مجاهدین، اعتصابیون و دیگرافراد ملت رشید ایران تبریک عرض نموده و آمادگی خود را جهت اجرای فرامین مطاع آن رهبر بی‌بدلیل و شکستن اعتصاب اعلام داریم و با درود به روان پاک شهدای نهضت برای برگزاری حکومت عدل و اسلامی لحظه شماری می‌کنیم.»(16)

30 بهمن
• تاج‌های پهلوی در مشهد تخریب و سرنگون می‌شوند
 

غلامرضا آذری خاکستر



نام پست الكترونيك نظر شما کد امنیتی